Polacy próbowali wyrwać zagarnięte ziemie z rąk trzech zaborców: Austrii, Prus i Rosji, które na 123 lata pozbawiły nasz kraj niepodległości.

Łukawica w powstaniu styczniowym w 1863 r.

Ostatni wielki zryw niepodległościowy, który wybuchł w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku miało swój znaczący epizod na ziemi białostockiej rozdartej pomiędzy Cesarstwem Rosyjskim i autonomicznie zależnym od niego Królestwem Polskim. Stoczono tu między innymi kilkadziesiąt mniejszych i większych potyczek z wojskami rosyjskimi. Z istotnych faktów wypada wspomnieć o bitwie pod Surażem, stoczonej przez partię powstańczą Władysława Zameczka-Cichorskiego. Sokołach, czy wystąpieniach powstańczych w Łapach Barwikach, gdzie w styczniu 1863 roku zdobyto stację kolejową. Wielce znaczącym etapem była bitwa pod Łukawicą, która została stoczona w dniach 17-19 września 1863 roku między liczącą blisko500 ludzi partią powstańczą pułkownika Ejtminowicza a oddziałem rosyjskim. Łukawicka wieś oskarżona o w współpracę z powstańcami musiała zapłacić największą cenę. W dniach 2-5 października 1863 roku, wieś została otoczona przez wojska rosyjskie składające się z czterech rot piechoty, szwadronu ułanów i stu kozaków, na czele z Ignacym Borejszą naczelnikiem wojennym z Bielska. Żołdacy carscy obstawili każdy dom i kolejno wyganiali na pobliskie pole wszystkich mieszkańców bez względu na wiek czy chorobę. Pierwszym etapem wykonywania kary była całkowita grabież majątku mieszkańców, który przez trzy dni wywożono do dworu w Pietkowie. Ostatniego dnia siedzący na koniu i obserwujący cały spektakl Borejsza odczytał dekret gen. Michała Murawiewa „Wieszatiela”, który ogłosił m.in., że wszystka szlachta z Łukawicy ma być zesłana na „Sybir”, cały jej majątek ruchomy i nieruchomy skonfiskowany, a wieś spalona. Na komendę „zażigat” carscy żołnierze jednocześnie podpalili wszystkie zabudowania wiejskie. Ludność zaś pognano etapami na zesłanie na Wschód. Dopiero po upływie 12 lat po ułaskawieniu pozwolono mieszkańcom wrócić do Królestwa, nie wszyscy jednak tego momentu doczekali.

Materiał pochodzi ze strony: http://poswietne2006.republika.pl

Bitwa pod Łukawicą

(zachowana oryginalna pisownia)

„Pozostając dłuższy czas w obozie pod Skrobacianką. Ejtminowicz Julian powiększał swoje szeregi bądź ochotnikami zbieranymi na miejscu, bądź doprowadzanymi mu oddziałami, jak Waszkiewicza i Tołkina, lub ochotnikami zebranymi przez Barancewicza, a doprowadzonymi przez Kiersnowskiego. Niebawem przybył do oddziału Bogusław Ejtminowicz brat Juliana, również b. oficer mosk. I obiął dowództwo nad całym oddziałem, podczas gdy julian wyruszał w powiat, by organizować nowe oddziały, stykając się bądź z Kiersnowskim, bądź z Barancewiczem i wracał znowu do obozu. Ostatecznie wszystkie siły ruszyły na południe. Dążąc do połączenia się z Barancewiczem Eitminowicze na stanowisku pod wsią Łukawica zaatakowani zostali przez nieprzyjaciela. Na prawym brzegu brzeźniaka, w którym strudzeni wypoczywali, a który nie nadawał się do obrony, ze strony Łukawicy zajął pozycyę pluton H u w a l d a, z przeciwnej strony pluton Waszkiewicza, środek zaś zajmował T o ł k i n. Kozacy wyminąwszy Hu-walda, wpadli na Tołkina, który ich przyjął ogniem. Nadbiegła wnet piechota z dwóch stron przeciwnych, a wtedy Waszkieicz i Huwald przymknęli się do Tołkina i rociągnięta linia bojowa powstańców poczęła się cofać, odstrzehwając się, ale niebawem rozerwała się z kilkoma ludźmi w jedną stronę Ejt-m i n o w i c z Bogusław, z całą zaś masą Julian w drugą stronę. Bój trwał od godz. 2 w południe do 5. 'Zginął w nim Tołkin ugodzony kulą a następnie do-kłuty piką oraz 4 innych, ranionych zaś ciężko było pięciu. Następnego dnia wymknął się Julian z zasadzki, w którą go chcieli wprowadzić moskale pod Lępicą i przeszedł w Mniu rzeką Nurzec, a we wieluńskim lesie połączył się z nim Bogusław. W kila dni potem mimo pościgu moskali zeszli się z Barancewiczem i niebawem pod Mielnikiem wkroczyli na Podlasie a pod Kolanem połączyli się Z Krysińskim”
Źródło: Bitwy i potyczki 1863-1854, Rapperswil, 1913